Het Salzburger speelkruis
Inleiding
"So einfach wie möglich", is het bewegingsprincipe van het Salzburger Marionettentheater.
Het ontwerp van het speelkruis door de oprichter Anton Aicher is sinds de oprichting van het theater in 1913
tot op de dag van vandaag niet ingrijpend veranderd. Eenheid in de bouw van de speelkruizen in een groot
marionettentheater waar met meerdere poppenspelers wordt gespeeld bevordert het praktische speelgemak,
iedere speler is immers thuis met de basishandelingen van het speelkruis dat het meest in het theater wordt toegepast.
De marionetten van het Salzburger Marionettentheater lijken voorzien van vele draden en een ingewikkeld speelkruis.
Bij nadere beschouwing blijkt dat niet zo te zijn, met elf draden is de pop met dit kruis te besturen, maar met twee
minder werkt het ook. Tijdens een bezoek aan Salzburg kreeg ik de kans een marionet volgens het principe Aicher
te bestuderen en op te meten. De beschrijving die hier volgt van het speelkruis is ontstaan naar die bevindingen.
Beschrijving van het kruis
Het speelkruis is een zogenaamd horizontaal speelkruis. In de uitgangspositie wordt het speelkruis horizontaal gehouden
bij dit type kruis. In de Engelstalige wereld spreekt men van airplane control. Alle onderdelen van het
speelkruis zijn met elkaar verbonden, spijkervast of eventueel met touwjes en elastiekjes als er een 'los' deel,
bijvoorbeeld voor de handen, gewenst is.
De belangrijkste bewegingen, lopen en de kop bewegen, zijn met één hand te maken.
Voor andere bewegingen, zoals arm- en handbewegingen, is een tweede hand nodig.
Het speelkruis is een T-vormig kruis. De "stok" van de T is 10 centimeter lang. Hieraan wordt aan voorkant symmetrisch een latje van 12 centimeter bevestigd waar de benen mee bewogen worden. Ook wordt hieraan een iets breder latje, 20 centimeter lang, aan twee stukken elastiek van ongeveer 20 centimeter vast gemaakt. Deze lat dient om de handen te bewegen. De kopbediening komt onder het kruis. Dit is een driehoekig stuk hout waarvan de zijkanten elk zes centimeter lang zijn. Met behulp van twee schroefogen wordt aan het speelkruis bevestigd. Rest nog een ophanghaak midden boven op het kruis.
De schouders en de onderrug worden aan de achterzijde van de "stok'van de T vastgemaakt.
Bij de afbeeldingen:
Een poppenmaker vraagt zich altijd af wat de belangrijkste beweging van de pop moet worden.
In Salzburg, waar de poppen opera's zingen, moet de belangrijkste expressie uit de hoofdbewegingen komen.
Het driehoekje in het speelkruis, waaraan het hoofd is opgehangen, is dan ook het cruciale onderdeel.
Het driehoekje rust op de wijswinger, middelvinger en ringvinger van de speler, de duim ligt op het kruis.
Loop- en kopbewegingen worden zo eenvoudig maar toch heel precies met één hand gemaakt.
Het driehoekje is met twee in elkaar gehaakte schroefogen bevestigd.
Verklaring van de letters: H-handen, K- kop, N-nek, R- rug, V-voeten.De tekening van de
voet hieronder geeft de manier aan om met één draad een loopbeweging te maken. In de knie is van dun
ijzerdraad een oog gemaakt. De draad is aan de schoen bevestigd en iets onder dat oogje is een kraaltje geknoopt.
Zo wordt de voet niet te hoog opgetrokken, en kan toch de knie een goede beweging maken.
De marionet
Een marionet maken is hem begrijpen. Daarom ziet u op de foto's een eigen marionet volgens het Salzburger principe.
Het lijf van mijn marionet is gemaakt van textiel, gevuld met fiberfill. De onderarm is ook van textiel gevuld met
fiberfill. De bovenarm is een stuk touw. De benen zijn in twee delen gemaakt. De bovenbenen van electriciteitsbuis,
de onderbenen van dubbelgevouwen ijzerdraad. De kop en de handen zijn van textiel, gevuld met fiberfill.
Nadat de kop met acrylverf is beschilderd, zijn de ogen en haar aangebracht. De schoenen zijn van kartonnen zolen en
vilt gevuld met fiberfill gemaakt.
De pop is 30 centimeter hoog. Het typische "Salzburger draadje", dat vastgemaakt is aan de rechterhand van de pop,
en door de linkerhand geregen is bij deze pop niet aangebracht. Met deze draad kan de pop de handen bij elkaar brengen.
Om de mogelijkheden van dit speelkruis uit te proberen is een mensfiguur de beste keuze. De pop kan lopen en de kop
natuurlijk bewegen met de beweging van één hand. In de bewegingen komt hij dicht bij de Salzburger marionet.
Goede en slechte eigenschappen
Als een marionettentheater met veel poppen en meerdere poppenspelers voorstellingen maakt is het efficiënt om de speelkruizen zoveel mogelijk te standaardiseren. Bij het ontwerp van het speelkruis van Het Salzburger Marionettentheater is daar duidelijk rekening mee gehouden. Het kruis is compact en stuurt de marionet goed aan. Het bewegen van de kop en de loopbeweging kan met een hand gedaan worden op een zeer suggestieve manier. Bij het gebruik van een standaard speelkruis moet vooral de poppenmaker er voor zorgen dat de poppen niet allemaal dezelfde bewegingskarakteristiek krijgen. Voor armbewegingen is een tweede hand noodzakelijk. Zolang het geen bezwaar is dat één speler één marionet beweegt is dit een eenvoudig en compact speelkruis. Het probleem ontstaat pas als één speler meerdere poppen wil bewegen. In de volgende aflevering misschien een oplossing voor dat probleem.
Haye Bijlstra
Eerder verschenen in WP, het tijdschrift van de Nederlandse Vereniging voor het Poppenspel
Literatuur:
Gottfried Kraus, Die Salzburger Marionetten. Salzburg 1966. 123p. ( zie vooral pagina 75-79)
Het speelkruis van de Augsburger Puppenkiste.
Een paar supersimpele speelkruizen uit Engeland.
Trapeze.
Terug naar Haye Bijlstra.
|
|
|