Het Augsburger speelkruis
Inleiding
Walter Oehmichen opende het deksel van zijn Augsburger Puppenkiste voor de eerste keer op 26 februari 1948
met de voorstelling De gelaarsde kat, een bewerking van een sprookje van Grimm. Dat de Puppenkiste na 55 jaar noch
steeds een publiekstrekker is mag, als je de geschiedenis van het theater leest, geen wonder zijn.
Televisieseries vooral in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw zorgden voor een grote schare jonge fans,
die nu als volwassenen de poppen ook graag in het theater willen zien. Het poppenspel van Augsburg is traditioneel
marionettentheater met een eigen stijl en vormgeving. De mensachtige figuren worden door middel van een verticaal
speelkruis bespeeld. Net als in andere grote marionettentheaters is ervoor gekozen een standaard kruis te gebruiken.
Zo kunnen meerdere spelers eenvoudig van pop wisselen, zonder lange inspeeltijd. Het Husumer poppentheatermuseum gaf
mij de gelegenheid om het Augsburger speelkruis te bestuderen en na te tekenen.
Beschrijving van het kruis
Het speelkruis, dat verticaal wordt gehouden tijdens het spel, heeft een lengte van 26 centimeter. Drie centimeter
van boven is een dwarslat van 21 centimeter bevestigd. Op die lat zijn drie koperen schroefogen gedraaid. Twee op
gelijke hoogte, de middelste iets daarboven. De kopdraden worden aan de uiteinden van deze lat bevestigd, aan het
middelste schroefoogje wordt de voorhoofdsdraad vast gemaakt. De meeste aandacht in de beweging wordt gericht op de
bewegingen van de kop van de pop. De stok waaraan de handen zijn bevestigd wordt met een touw door de twee overgebleven
schroefogen geregen.
Drie centimeter van onder de middenlat is opnieuw een dwarslat, nu van 16 centimeter lengte met één wat groter
schroefoog vastgemaakt, zodanig dat de lat als een balans op en neer kan wiegen. Door een wiegende beweging worden de
benen hiermee aangestuurd. Aan het schroefoog wordt, aan een touw van ongeveer 6 centimeter lang, een rondhout van
ongeveer 8 centimeter lengte gehangen. Hier worden de draden van de schouders vastgemaakt. Boven op het speelkruis,
op de kopse kant wordt en grote haak bevestigd, de ophanghaak voor de marionet. Onderaan het kruis wordt de draad
vastgemaakt die aan de onderrug van de pop wordt geknoopt.
Een speelkruis met deze maten is geschikt voor een pop van ongeveer 50 centimeter hoog.
De marionet
Ik heb een marionet gemaakt op basis van de bekende gegevens. Het materiaal en de uitvoering van de pop zijn niet
traditioneel, de ophanging en de speelwijze wel.
De kop en de handen van mijn testmarionet zijn gemaakt van bruin papieren plakband die na droging zijn beschilderd
met acrylverf. De romp bestaat uit een borstgedeelte en een heupgedeelte, gemaakt van MDF, bekleed met elastische stof,
opgevuld met fiberfill.
De bovenbenen zijn gemaakt van dunne latjes, de onderbenen van ijzerdraad bekleed met fiberfill en textiel
In de traditie van de Augsburger Puppenkiste is daarna de maat genomen van de pop, en zijn de patronen getekend en
vervolgens de stof geknipt. Tenslotte zijn de losse onderdelen van het kostuum aan elkaar genaaid.
Goede en slechte eigenschappen
Door het speelkruis een beetje schuin naar voren te houden knikt de kop van de pop. Door het kruis vervolgens naar
links of rechts te bewegen volgt de kop de bewegingen van het kruis exact. Met een beetje handigheid kan de speler met
één hand de pop laten lopen én de kop goed laten bewegen. De loopbeweging van de pop wordt echter niet erg effectief
aangestuurd. Het lopen krijgt een wat huppelend karakter. Bij het bekijken van een videoband van de Puppenkiste bleek
dat huppelen ook bij de geoefende spelers te ontstaan. De handgesticulaties worden teweeg gebracht door het rondhout
dat aan het touw hangt in de hand te nemen. Eén speler kan één pop optimaal bespelen. Het in een eerdere aflevering
van WP besproken speelkruis van het Salzburger Marionetten Theater, dat in tegenstelling tot dit kruis horizontaal
gespeeld wordt, stuurt de kop- en de loopbewegingen beslist efficiënter aan.
Afwegend is het Augsburger speelkruis een eenvoudig en goedwerkend besturingssysteem voor marionetten waarbij een
geraffineerde kopbeweging het belangrijkste lijkt. Voor poppen die goed moeten kunnen lopen is het toch te overwegen
om een ander speelkruis te kiezen.
Haye Bijlstra
Literatuur
Luman Coad, Marionette sourcebook, Theory & Technique, North Vancouver, 1993. 147 p.
Eerder verschenen in WP, het tijdschrift van de Nederlandse Vereniging voor het Poppenspel
Het speelkruis van de Salzburger marionetten.
Een paar supersimpele speelkruizen uit Engeland.
Trapeze.
Terug naar Haye Bijlstra.
|
|
|